Her yıl 20 Temmuz’da başlayıp 31 Ağustos’ta sona eren 43 günlük zaman dilimi Hukuk Muhakemeleri Kanunu Madde 102’de düzenlendiği üzere adli tatil olarak anılmakta ve bu süre içerisinde mahkemeler yapmakla yükümlü ve yetkili oldukları yargılama faaliyetini kural olarak yerine getirmemektedirler. Yeni adli yıl ise bu sürenin bitimini olan 1 Eylül tarihinde başlamaktadır. Hangi dava ve işlerin adli tatilde görülüp görülmeyeceği hususu, sürelerin işleyişi bakımından önem taşımaktadır; zira adli tatile tabi olmayan dava ve işler için süreler işlemeye devam etmektedir.
Mahkeme niteliğinde olmayan icra ve iflas daireleri Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 102 ila 104 maddeleri arasında belirlenen adli tatil süresine dahil olmayıp icra dairelerinin ve iflas dairelerinin adli tatil müddetince olağan işleyişinde bir değişiklik olmayacaktır. Bu sebeple, adli tatilde yapmakla yükümlü olduğu işlemi yerine getirmeyen icra müdürü ve memurları hakkında “bir hakkın sebepsiz sürüncemede bırakılması” sebebiyle şikayet yoluna gidilebilmektedir.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun “Adli tatilde görülecek dava ve işler” başlıklı 103.maddesinde adli tatile tabi olmayan dolayısıyla adli tatil süresince görülen, sürelerin işlemeye devam edeceği mahkeme işleri düzenlenmiştir:
Adli tatilde görülecek dava ve işler
MADDE 103- (1) Adli tatilde, ancak aşağıdaki dava ve işler görülür:
a) İhtiyati tedbir, ihtiyati haciz ve delillerin tespiti gibi geçici hukuki koruma, deniz raporlarının alınması ve dispeçci atanması talepleri ile bunlara karşı yapılacak itirazlar ve diğer başvurular hakkında karar verilmesi.
b) Her çeşit nafaka davaları ile soybağı, velayet ve vesayete ilişkin dava ya da işler.
c) Nüfus kayıtlarının düzeltilmesi işleri ve davaları.
ç) Hizmet akdi veya iş sözleşmesi sebebiyle işçilerin açtıkları davalar.
d) Ticari defterlerin kaybından dolayı kayıp belgesi verilmesi talepleri ile kıymetli evrakın kaybından doğan iptal işleri.
e) İflas ve konkordato ile sermaye şirketleri ve kooperatiflerin uzlaşma suretiyle yeniden yapılandırılmasına ilişkin işler ve davalar.
f) Adli tatilde yapılmasına karar verilen keşifler.
g) Tahkim hükümlerine göre, mahkemenin görev alanına giren dava ve işler.
ğ) Çekişmesiz yargı işleri.
h) Kanunlarda ivedi olduğu belirtilen veya taraflardan birinin talebi üzerine, mahkemece ivedi görülmesine karar verilen dava ve işler.
(2) Tarafların anlaşması hâlinde veya dava bir tarafın yokluğunda görülmekte ise hazır olan tarafın talebi üzerine, yukarıdaki iş ve davalara bakılması, adli tatilden sonraya bırakılabilir.
(3) Adli tatilde, yukarıdaki fıkralarda gösterilenler dışında kalan dava ve işlerle ilgili olarak verilen dava, karşı dava, istinaf ve temyiz dilekçeleri ile bunlara karşı verilen cevap dilekçelerinin ve dosyası işlemden kaldırılan davaları yenileme dilekçelerinin alınması, ilam verilmesi, her türlü tebligat, dosyanın başka bir mahkemeye, bölge adliye mahkemesine veya Yargıtaya gönderilmesi işlemleri de yapılır.
(4) Bu madde hükümleri, bölge adliye mahkemeleri ile Yargıtay incelemelerinde de uygulanır.
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 103.maddesinde “Adli tatilde ancak aşağıdaki dava ve işler görülür;” denilerek adli tatilde görülecek dava ve işler tahdidi bir şekilde düzenlenmiştir. Dolayısıyla, madde metninde sayılmamış dava ve işlere kural olarak adli tatilde bakılmayacak, bu dava ve işler adli tatilde görülmeyecektir. Madde metninde sayılanlar içerisinde yer almayan bir dava ve işin görülmesi, bu kapsamda duruşma yapılması veya hüküm verilmesi bozma nedeni teşkil etmektedir.
Ancak ilgili maddenin 3.fıkrasına göre; adli tatilde görülebilecek iş ve davalardan sayılmayan, dolayısıyla adli tatile tabi olan dava ve işlerde verilen dava, karşı dava, istinaf ve temyiz dilekçeleri ile bunlara karşı verilen cevap dilekçelerinin alınması işlemleri gerçekleştirilebilecektir. Bunun yanında adli tatilde ilam verilmesi, her türlü tebligat, dosyanın başka bir mahkemeye gönderilmesi, bölge adliye mahkemesi veya Yargıtay’a gönderilmesi işlemlerinin de yapılması mümkündür.
Yine aynı maddede belirtildiği üzere; taraflardan birinin talebi üzerine mahkeme, görülen dava veya işin ivedi olduğuna karar verebilecektir. Mahkemenin görülmekte olan iş veya davanın ivediliğine hükmetmesi hakimin takdirine bırakılmıştır. Maddenin 2.fıkrasında ifade edildiği üzere tarafların anlaşması halinde veya dava bir tarafın yokluğunda görülmekte ise hazır olan diğer tarafın talebi üzerine, adli tatilde görüleceği belirtilen dava ve işlere bakılmasının adli tatilden sonraya bırakılmasına mahkemece karar verilebilecektir.
Yukarıda yer verilen kanun maddesinin h fıkrasında görüldüğü üzere kanunlarda ivedi olduğu belirtilen dava ve işlerin de adli tatil boyunca görülmesi mümkün olacaktır. İcra ve İflas Kanunu m.18’de icra mahkemelerince görülecek işlerin ivedi işlerden olduğu belirtilmiştir. Bu sebeple icra mahkemelerince görülecek dava ve işler adli tatilde de görülmeye devam edecektir.
a) Hukuk mahkemeleri bakımından; Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 103/1-h maddesinde “Kanunlarda ivedi olduğu belirtilen dava ve işler” başlığı ile anılan veadlî tatilde de görülmeye devam edeceğini belirtilen davalar spesifik olarak şunlardır:
- İcra Mahkemesinde görülen dava ve işler (İİK m.18/1)
- Kadastro davaları (Kadastro Kanunu m.29/4)
- Kamulaştırma davaları (Kamulaştırma Kanunu m.10/9)(5.HD 24.03.2022 T. 2021/13798 E., 2022/5453 K.)
- Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun’a göre verilen tedbir kararları (Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun m. m.5/2 ve m.9/3)
- Uluslararası Çocuk Kaçırma ile ilgili davalar (Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukuki Yön ve Kapsamına Dair Kanun m.16/1)
- Tarımsal üretim sözleşmesinden doğan davalar (Tarım Kanunu m.13/2-f)
- Çocuk teslimine ilişkin şikayetler (ÇKK m.41/E)
- Özel teşebbüslerin devletleştirilmesi ile ilgili davalar (Kamu Yararının Zorunlu Kıldığı Hallerde, Kamu Hizmeti Niteliği Taşıyan Özel Teşebbüslerin Devletleştirilebilmesi Usul ve Esasları Hakkında Kanun m.9/3)
- Anonim şirketlerin feshine ilişkin davalar (TTK m.353/3)
- Meslek kuruluşlarının organlarının görevlerine son verilmesine ilişkin davalar (örn. Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu ek m.4/1)
- Çiftçi mallarına iras edilen zararlarla ilgili koruma ve ihtiyar meclisleri tarafından verilen, tazminat talebinin reddi ve yirmi liraya kadar kabulü kararlarına karşı sulh hukuk mahkemesine yapılacak itirazlar (Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanun m.26/2)
- İş sağlığı ve güvenliğine aykırılıktan dolayı işin durdurulması kararına karşı yapılacak itirazlar (İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu m.25/4)
- Derneğin geçici olarak faaliyetten alıkonulmasına ilişkin idari kararlara ilişkin itirazlar (Dernekler Kanunu m.30/A/2)
- Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun taraf olduğu davalar (Bankacılık Kanunu m.142/3)
- Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’ndan kaynaklanan seçimlere itiraz, toplu iş sözleşmesine ilişkin yetki itirazı, grev oylaması, grev ve lokavt dışı kalacak işçilerle ilgili davalar (Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu m.15/2, 43/3, 61/2, 65/2-3)
b) Ceza yargısı bakımından;
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 331. maddesinde soruşturma ile tutuklu işlere ilişkin kovuşturmaların ve ivedi sayılacak diğer hususların adli tatilde ne şekilde yerine getirileceğinin Hakim ve Savcılar Kurulu tarafından belirleneceği belirtilmiştir:
ADLÎ TATİL
Madde 331 - (1) Ceza işlerini gören makam ve mahkemeler her yıl ağustosun birinden eylülün beşine kadar tatil olunur.
(2) Soruşturma ile tutuklu işlere ilişkin kovuşturmaların ve ivedi sayılacak diğer hususların tatil süresi içinde ne suretle yerine getirileceği, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca belirlenir.
(3) Tatil süresince bölge adliye mahkemeleri ile Yargıtay, yalnız tutuklu hükümlere ilişkin veya Meşhud Suçların Muhakeme Usulü Kanunu gereğince görülen işlerin incelemelerini yapar.
Dolayısıyla, tutuklu işlerin duruşmaları, adli tatil süresince görülecek; yine bu kapsamdaki dosyalar Bölge Adliye Mahkemesi ve Yargıtay tarafından incelenecektir.
Ancak tutuklu işlerde kanun yoluna başvuru süresinin adli tatil süresi içerisinde işlemeye devam edecek olup olmadığı hususu tartışmalı olup Yargıtay uygulamasında da bu hususta bir birlik sağlanamamıştır.
Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun 28.05.2020 tarihli ve 2018/161 E., 2020/243 K. sayılı, Yargıtay 1. Ceza Dairesi’nin 17.05.2021 tarihli ve 2020/2321 E., 2021/8120 K. sayılı ve Yargıtay 14. Ceza Dairesi’nin 07.03.2019 tarihli ve 2019/614 E., 2019/8037 K. sayılı kararlarında, tutuklu işlerde kanun yoluna başvuru süresinin işlemeye devam edeceği, adli tatil nedeniyle uzamayacağı belirtilmektedir.
Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun 10.06.2021 tarihli ve 2019/292 E., 2021/275 K. sayılı, Yargıtay 16. Ceza Dairesi’nin 14.03.2019 tarih ve 2019/3021 E., K:2019/2068 K. sayılı ve Yargıtay 16. Ceza Dairesi’nin 20.04.2021 tarih ve 2020/1074 E., 2021/2785 K. sayılı kararlarında, tutuklu sanık yönünden de adli tatile rastlayan sürelerin işlemeyeceği, adli tatil nedeniyle uzayacağı belirtilmektedir.
Ceza yargısı bakımından adli tatilde de görülecek davalar şunlardır:
- Askeri suçlara ilişkin davalar (Askeri Ceza Kanunu ek m.19/1)
- Hakimler ve savcılara ait davalar (Hakimler ve Savcılar Kanunu m.95)
- Basılmış eserler veya internet haber siteleri yoluyla işlenen suçlara ilişkin davalar (Basın Kanunu m.27/3)
- Muzır neşriyata ilişkin davalar (Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kanunu ek m.3)
- Düzeltme ve cevap hakkı ile süreli yayınların durdurulmasına ilişkin talepler (Basın Kanunu m.14 ve m.8; Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun m.18/3)
- İnternet ortamında içeriğin engellenmesine ilişkin kararlar (İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun; Yardım Toplama Kanunu m.6/3, ayrıca bkz. Elektronik Haberleşme Kanunu m.60/10)
- Meslek kuruluşlarının faaliyetten men’ine ilişkin idari kararları onayan hakim kararları (örn. Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu ek m.4/6)
- İzinsiz harp gereçleri üreten tesislerin kapatılmasına ilişkin davalar (Harp Araç ve Gereçleri ile Silâh, Mühimmat ve Patlayıcı Madde Üreten Sanayi Kuruluşlarının Denetimi Hakkında Kanun m.8/2)
c) İdari Yargı Yerleri bakımından; İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 62/1-a maddesinde açıkça (ve Danıştay Kanunu m.87/1-b), “yürütmenin durdurulmasına ve delillerin tespitine ait işlerin” çalışmaya ara verme süresi içinde de görülmeye devam edeceği belirtilmiştir. Bu işler:
- Kurulan nöbetçi mahkeme eliyle yürütmenin durdurulması talepleri karara bağlanmaya devam eder.
- Kurulan nöbetçi dava dairesi, yürütmenin durdurulması talebinin kabulüne/reddine ilişkin kararlara yapılan itirazları karara bağlamaya devam eder.
- Kurulan nöbetçi mahkeme eliyle delillerin tespitine ilişkin işler yerine getirilir.
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 62/1-b maddesinde (ve Danıştay Kanunu m.87/1-a), “kanunen belli süre içinde karara bağlanması gereken işlerin” çalışmaya ara verme süresi içinde de görülmeye devam edeceği belirtilmiştir. Bu davalar şunlardır:
- Soruşturma izni verilmesine veya verilmemesine ilişkin kararlara karşı yapılan itirazlar (Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun m.9/4)
- Mahalli idarelerin seçilmiş organlarının organlık sıfatlarını kaybetmelerine ilişkin davalar (İdari Yargılama Usulü Kanunu ek m.2/2)
- Hakimler ve Savcılar Kurulunun meslekten çıkarma cezasına karşı açılacak davalar (Hakimler ve Savcılar Kurulu Kanunu m.33/5)
- Sermaye Piyasası Kurulu kararlarına karşı açılacak davalar (Sermaye Piyasası Kanunu m.134)
- Devlet Desteklerini İzleme ve Denetleme Kurulu kararlarına karşı açılacak davalar (Devlet Desteklerinin İzlenmesi ve Denetlenmesi Hakkında Kanun m.6/2)
- 7248 sayılı kanun uyarınca kurulan komisyonun itiraz üzerine verdiği kararlara karşı açılacak davalar (1924 Tarih ve 491 Sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanununun Bazı Hükümlerinin Kaldırılması ve Bazı Hükümlerinin Değiştirilmesi Hakkında Geçici Kanunun Bazı Hükümlerinin Yürürlükten Kaldırılması ve Neden Olunan Mağduriyetlerin Giderilmesi Hakkında Kanun geçici m.1/4)
- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun uyarınca verilen komisyon kararlarına karşı yapılacak itirazlar (6384 sayılı kanun m.7/3)
- Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Kanun uyarınca Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca yapılan imar uygulamalarına karşı açılacak davalar (Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Kanun geçici m.6/6)
- Milli güvenlik açısından yayınların menedilmesine ilişkin kararlara karşı açılan davalar (Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu m.23/3)
d) Anayasa Mahkemesi bakımından; 6216 sayılı Kanun’da Anayasa Mahkemesinin adli tatile tabi olduğu yönünde bir hüküm bulunmadığından Anayasa Mahkemesi adli tatil süresi içinde de yargısal faaliyetlerine devam edeceğinden, bireysel başvuru süreleri adlî tatilde işlemeye devam eder.
Yukarıda adli tatilde görülecek işler konusu genel itibariyle açıklanmış olup bu hususlar somut olaya göre değişkenlik gösterebilmektedir. Bu nedenle hak kaybına uğramamak açısından avukat danışmanlığında hukuki sürecin yürütülmesi faydalı ve doğru olacaktır.
Anahtar Kelimeler: Adli tatil, adli yıl, ivedi, icra, dava, iş, ara verme