A. Seri Muhakeme Usulü Nedir?
Seri muhakeme usulü, Cumhuriyet savcısının yürüttüğü soruşturma sonunda bazı suçlara ilişkin olarak kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar vermediği hallerde, şüphelinin bu yargılama usulünü müdafii huzurunda kabul etmesi şartıyla, savcılığın suçun cezasına yarı oranında indirim uygulamak suretiyle belirlediği cezanın mahkeme tarafından denetlenerek hüküm kurulması sureti ile sonuçlanacak olan özel bir yargılama usulüdür.
Seri muhakeme usulü, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 250. maddesinde düzenlenmiştir. Seri muhakeme usulünde yaptırım savcılık tarafından belirlenmekte olup mahkeme sadece denetleme işlevi görmektedir.
B. Seri Muhakeme Usulü Kapsamındaki Suçlar
Seri muhakeme usulü kapsamındaki suçlar, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanun’un 250. maddesinin birinci fıkrasında ve Ceza Muhakemesinde Seri Muhakeme Yönetmeliği 6.maddesinde sayılmıştır:
a) Türk Ceza Kanunu’nda yer alan;
1) Hakkı olmayan yere tecavüz (madde 154, ikinci ve üçüncü fıkra),
2) Genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması (madde 170),
3) Trafik güvenliğini tehlikeye sokma (madde 179, ikinci ve üçüncü fıkra),
4) Gürültüye neden olma (madde 183),
5) Parada sahtecilik (madde 197, ikinci ve üçüncü fıkra),
6) Mühür bozma (madde 203),
7) Resmi belgenin düzenlenmesinde yalan beyan (madde 206),
8) Kumar oynanması için yer ve imkan sağlama (madde 228, birinci fıkra),
9) Başkasına ait kimlik veya kimlik bilgilerinin kullanılması (madde 268), suçları.
b) 10/7/1953 tarihli ve 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunun 13. maddesinin birinci, üçüncü ve beşinci fıkraları ile 15 inci maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında belirtilen suçlar.
c) 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanunu’nun 93. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen suç.
ç) 13/12/1968 tarihli ve 1072 sayılı Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanunun 2. maddesinde belirtilen suç.
d) 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun ek 2. maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde belirtilen suç.
C. Seri Muhakeme Usulü Hangi Hallerde Uygulanır?
1- Soruşturma yapılarak tamamlanmış olmalı ve soruşturma sonucunda kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilmemiş olmadır.
2- Kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilecek hallerden olmamalı, kovuşturma olanağı bulunmalıdır.
3- Suçun işlendiğine dair yeterli şüphe bulunmalıdır.
4- Cumhuriyet savcısı tarafından yapılacak seri muhakeme usulü hakkında şüpheli bilgilendirilerek bu usulün uygulanması şüpheliye teklif edilmeli ve teklif şüpheli tarafından müdafii huzurunda kabul edilmelidir.
5- Suçun iştirak halinde işlenmesi halinde tüm şüphelilerin seri yargılama usulünü kabul etmelidir.
6- Yaş küçüklüğü ve akıl hastalığı ile sağır ve dilsizlik hâllerin mevcut olmamalıdır.
7- Suç, önödeme ve uzlaştırma kapsamındaki suçlardan olmamalıdır.
D. Seri Muhakeme Usulü Nasıl Uygulanır?
Cumhuriyet savcısı öncelikle şüpheliyi seri muhakeme usulünün uygulanmasını teklif etmek amacıyla en kısa sürede davet eder. Şüphelinin mazeretsiz olarak davete icabet etmemesi, resmî mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmaması veya yurt dışında olması ya da başka bir nedenle şüpheliye ulaşılamaması hâlinde Cumhuriyet savcısı tarafından bu durum tutanağa bağlanır ve soruşturmaya genel hükümlere göre devam edilir.
1- Savcı Tarafından Yaptırımın Belirlenmesi
Cumhuriyet savcısı, TCK 61/1’de belirtilen hususları göz önünde bulundurarak, suçun kanuni tanımında öngörülen cezanın alt ve üst sınırı arasında tespit edeceği temel cezadan yarı oranında indirim uygulamak suretiyle veya güvenlik tedbiri belirlemek suretiyle yaptırımı belirler (CMK madde 250/4). Belirlenen hapis cezası Cumhuriyet savcısı tarafından, koşulları bulunması hâlinde Türk Ceza Kanunu’nun 50. maddesine göre seçenek yaptırımlara çevrilebilir veya 51. maddesine göre ertelenebilir. Cumhuriyet savcısı tarafından şartları bulunması halinde 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu m.231’de yer alan hükmün açıklanmasının geri bırakılması kurumu da uygulanabilir. Yaptırım uygulanması, güvenlik tedbirlerine ilişkin hükümlerin uygulanmasına engel teşkil etmez.
2- Talepname
Cumhuriyet savcısı, şüpheli hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını yazılı olarak görevli mahkemeden talep etmelidir (CMK m.250/11). Talepnamede şu hususlara yer verilir:
a) Şüphelinin kimliği ve müdafii,
b) Mağdur veya suçtan zarar görenlerin kimliği ile varsa vekili veya kanuni temsilcisi,
c) İsnat olunan suç ve ilgili kanun maddeleri,
ç) İsnat olunan suçun işlendiği yer, tarih ve zaman dilimi,
d) Şüphelinin tutuklu olup olmadığı; tutuklanmış ise, gözaltına alma ve tutuklama tarihleri ile bunların süreleri,
e) İsnat olunan suçu oluşturan olayların özeti,
f) Cumhuriyet savcısı tarafından bu usulün uygulanmasının şüpheliye teklif edildiği ve şüphelinin müdafii huzurunda teklifi kabul ettiği,
g) Belirlenen ceza ve/veya güvenlik tedbirleri ile uygulanmış ise hükmün açıklanmasının geri bırakılması, hapis cezasına seçenek yaptırımlar veya hapis cezasının ertelenmesine ilişkin hususlar
3- Mahkemenin Hüküm Kurması
Mahkeme, eylemin seri muhakeme usulü kapsamında olduğu, bu usulün şüpheliye Kanunda öngörülen koşullar çerçevesinde teklif edildiği ve şüphelinin bu teklifi müdafii huzurunda özgür iradesiyle kabul ettiği kanaatine varırsa talepte belirlenen yaptırım doğrultusunda hüküm kurar. Mahkeme, hüküm kurarken Cumhuriyet savcılığının talep yazısında belirtilen yaptırımdan daha ağır yaptırıma hükmedemez.
Mahkemece, isnat olunan suçun seri muhakeme usulü kapsamında olmadığı veya Kanunun 250. maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen şartların gerçekleşmediği kanaatine varılması hâllerinde talep reddedilir. Bu durumda, dosya Cumhuriyet başsavcılığına gönderilir ve soruşturma genel hükümlere göre sonuçlandırılır.
Hüküm; varsa mağdur, suçtan zarar gören veya genel hükümlere göre katılma hakkını hâiz olan kişilere tebliğ edilir.
E. Mahkeme Kararına İtiraz Edilebilir Mi?
Cumhuriyet savcısının talep yazısında belirtilen yaptırımdan daha ağır olmamak üzere mahkemece kurulan hükme itiraz edilebilir (CMK madde 250/14).
Asliye ceza mahkemesi tarafından verilen kararın tefhim veya tebliğinden itibaren 7 gün içerisinde, kararı veren mercie karşı itiraz kanun yoluna gidilebilir. Kararına itiraz edilen hâkim veya mahkeme, itirazı yerinde görürse kararını düzeltir; yerinde görmezse en çok 3 gün içinde, itirazı incelemeye yetkili olan mahkemeye gönderir (CMK madde 268).
F. Seri Muhakeme Usulünde Tutulması Zorunlu Tutanaklar
Seri muhakeme usulünde şu tutanakların tutulması zorunludur:
1- Kolluk veya savcılık tarafından şüphelinin bilgilendirildiğine dair bir “bilgilendirme tutanağı” tutulmalıdır.
2- Bilgilendirme neticesinde, şüphelinin seri muhakeme usulünü kabul etmesi halinde savcılık tarafından seri muhakeme usulü “kabul tutanağı” tutulmalıdır.
3- Savcılık tarafından dosyanın mahkemeye gönderilmesi halinde mahkeme tarafından yapılan inceleme neticesinde “inceleme tutanağı” düzenlenmelidir.
Yukarıda seri muhakeme usulü konusu genel itibariyle açıklanmış olup bu hususlar somut olaya göre değişkenlik gösterebilmektedir. Bu nedenle hak kaybına uğramamak açısından avukat danışmanlığında hukuki sürecin yürütülmesi faydalı ve doğru olacaktır.