Adli yardım kurumu, kişilerin hak arama özgürlüğünden eşit bir şekilde
yararlanmasını sağlamak, mevcut engelleri aşmak için oluşturulmuş bir kurum olup adil
yargılanma hakkının güvencesini oluşturmaktadır.
Adli Yardımdan Kimler Yararlanabilir?
Adli yardımdan yararlanacak kişiler Hukuk Muhakemeler Kanunu (HMK) madde
334’te düzenlenmiştir. İlgili madde;
“(1) Kendisi ve ailesinin geçimini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin, gereken
yargılama veya takip giderlerini kısmen veya tamamen ödeme gücünden yoksun olan kimseler,
iddia ve savunmalarında, geçici hukuki korunma taleplerinde ve icra takibinde, taleplerinin
açıkça dayanaktan yoksun olmaması kaydıyla adli yardımdan yararlanabilirler.
(2) Kamuya yararlı dernek ve vakıflar, iddia ve savunmalarında haklı göründükleri
ve mali açıdan zor duruma düşmeden gerekli giderleri kısmen veya tamamen ödeyemeyecek
durumda oldukları takdirde adli yardımdan yararlanabilirler.
(3) Yabancıların adli yardımdan yararlanabilmeleri ayrıca karşılıklılık şartına
bağlıdır.” şeklindedir.
Adli Yardım Kararı İlgiliye Ne Sağlar?
Bu durum HMK’nun ‘Adli yardımın kapsamı’ başlıklı 335. Maddesinde düzenlenmiş
olup bu madde;
“a) Yapılacak tüm yargılama ve takip giderlerinden geçici olarak muafiyet.
b) Yargılama ve takip giderleri için teminat göstermekten muafiyet.
c) Dava ve icra takibi sırasında yapılması gereken tüm giderlerin Devlet tarafından
avans olarak ödenmesi.
ç) Davanın avukat ile takibi gerekiyorsa, ücreti sonradan ödenmek üzere bir avukat
temini.
(2) Mahkeme, talepte bulunanın, yukarıdaki bentlerde düzenlenen hususlardan bir
kısmından yararlanmasına da karar verebilir.
(3) Adli yardım, hükmün kesinleşmesine kadar devam eder.” şeklindedir.
Adli Yardım Talebinde Nasıl Bulunulur?
Adli yardım, asıl talep veya işin karara bağlanacağı mahkemeden; icra ve iflas
takiplerinde ise takibin yapılacağı yerdeki icra mahkemesinden istenir. Ancak adli yardım
talebinde bulunan kişi, iddiasının özeti ile birlikte, iddiasını dayandıracağı delilleri ve
yargılama giderlerini karşılayabilecek durumda olmadığını gösteren mali durumuna ilişkin
belgeleri mahkemeye sunmak zorundadır. Adli yardım talebinde bulunan kişinin talebine
ilişkin evraklar, harç ve vergiden muaftır.
Ancak eğer kişi kanun yollarına başvuru sırasında adli yardım talebinde bulunacak ise
adli yardım talebinin bölge adliye mahkemesine veya Yargıtaya yapılması gerekmektedir.
Adli Yardım Talebinin İncelenmesi
Adli yardım talebinde bulunan kişinin talebi hakkında, mahkeme duruşma
yapmaksızın karar verebilir. Ancak başvuran kişinin duruşma talebi var ise inceleme
duruşmalı olarak yapılır.
Adli yardım talebinde bulunan kişinin talebinin reddedilmesi halinde, talebinin reddine
ilişkin kararlara karşı, tebliğinden itibaren bir hafta içinde kararı veren mahkemeye dilekçe
vermek suretiyle itiraz edebilir. Kararına itiraz edilen mahkeme, itirazı incelemesi için
dosyayı o yerde adli yardım talebi yapılan hukuk mahkemesinin birden fazla dairesinin
bulunması hâlinde, numara olarak kendisini izleyen daireye, son numaralı daire için birinci
daireye, o yerde adli yardım talebi yapılan hukuk mahkemesinin tek dairesi bulunması hâlinde
ise aynı işlere bakmakla görevli en yakın mahkemeye gönderir. İtiraz incelemesi neticesinde
verilen karar kesindir.
Adli yardım talebi reddedilirse, ödeme gücünde sonradan gerçekleşen ciddi bir
azalmaya dayanılarak tekrar talepte bulunulabilir. Adli yardım, daha önce yapılan yargılama
giderlerini kapsamaz.
Adli Yardım Kararı Kaldırılır Mı?
Adli yardımdan yararlanan kişinin, mali durumu hakkında kasten veya ağır kusuru
sonucu yanlış bilgi verdiği ortaya çıkar veya sonradan mali durumunun yeteri derecede
iyileştiği anlaşılırsa verilen adli yardım kararı kaldırılır.
Adli Yardımda Ertelenen Yargılama Giderleri Nasıl Tahsil Edilir?
Adli yardım kararından dolayı ertelenen tüm yargılama giderleri ile Devletçe ödenen
avanslar dava veya takip sonunda haksız çıkan kişiden tahsil olunur. Adli yardımdan
yararlanan kişinin haksız çıkması hâlinde, uygun görülürse yargılama giderlerinin en çok bir
yıl içinde aylık eşit taksitler hâlinde ödenmesine karar verilebilir.
Eğer Devletçe ödenen veya muaf tutulan yargılama giderlerinin tahsilinin, adli
yardımdan yararlananın mağduriyetine neden olacağı mahkemece açıkça anlaşılırsa,
mahkeme, hükümde tamamen veya kısmen ödemeden muaf tutulmasına karar verebilir.
Adli Yardımda Atanan Avukatın Ücretini Kim Öder?
Adli yardımdan yararlanan kişi için mahkemenin talebi üzerine baro tarafından
görevlendirilen avukatın ücreti, yargılama gideri olarak Hazineden ödenir.
Yukarıda adli yardım konusu genel itibariyle açıklanmış olup bu hususlar somut olaya
göre değişkenlik gösterebilmektedir. Bu nedenle hak kaybına uğramamak açısından avukat
danışmanlığında hukuki sürecin yürütülmesi faydalı ve doğru olacaktır.