Kamuoyunda Dezenformasyon Yasası Olarak Bilinen, 7418 Sayılı Basın Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ve Karşılaştırmalı Hukuktaki Yeri
Dezenformasyon suçu konusu 7418 sayılı ‘Basın Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’’ düzenlemesi, 40 maddeden oluşmaktadır; 20., 21., 22., 25., 26., ve 27. maddeleri ile 28. maddesinin (a) ve (b) bentleri yayınlanma tarihi olan 18.10.2023 tarihinde, diğer bentleri ise 01.04.2023 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
7418 Sayılı Yasa ile Getirilen Düzenlemeler 7418 sayılı kanun, internet haber sitelerinde çalışanların basın mensubu sayılması, basın kartı düzenlemesi, Twitter, İnstagram, Facebook gibi sosyal ağların Türkiye’de ofis açma zorunluluğu, BTK’nin yetkileri ve kişilik hakları, basında çocukların korunması, resmi ilanlar gibi çeşitli düzenlemeler getirmiş ancak tartışmalar, dezenformasyon konusunda Türk Ceza kanununa 217 /A maddesine eklenen 29. madde üzerinde yoğunlaşmıştır.
MADDE 29- 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’na 217 nci maddesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki madde eklenmiştir:
“Halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma
MADDE 217/A- (1) Sırf halk arasında endişe, korku veya panik yaratmak saikiyle, ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu düzeni ve genel sağlığı ile ilgili gerçeğe aykırı bir bilgiyi, kamu barışını bozmaya elverişli şekilde alenen yayan kimse, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır. (2) Fail, suçu gerçek kimliğini gizleyerek veya bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlemesi hâlinde, birinci fıkraya göre verilen ceza yarı oranında artırılır.” Buna göre TCK 217/A maddesi çerçevesinde değerlendirilecek olan fiilin suç olması aşağıdaki şartların gerçekleşmesine bağlanmıştır: (1) “Sırf halk arasında endişe, korku veya panik yaratmak saikiyle” (2) “ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu düzeni ve genel sağlığı ile ilgili” bilgi (3) “gerçeğe aykırı” bilgi (4) “alenen” yaymak (5) “kamu barışını bozmaya elverişli şekilde” yaymak
“Türk Ceza Kanunu madde 217/A
(1) Sırf halk arasında endişe, korku veya panik yaratmak saikiyle, ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu düzeni ve genel sağlığı ile ilgili gerçeğe aykırı bir bilgiyi, kamu barışını bozmaya elverişli şekilde alenen yayan kimse, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.
(2) Fail, suçu gerçek kimliğini gizleyerek veya bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlemesi hâlinde, birinci fıkraya göre verilen ceza yarı oranında artırılır.”
Dezenformasyon kelimesi madde gerekçesinde kısaca, “yalan haberi kasıtlı olarak üretme ve yayma eylemi” olarak tanımlanmışsa da Türk Dil Kurumu’na göre “bilgi çarpıtma” olarak ifade edilmiş yani yanlış olduğu failce bilinen bir bilgiyi, bireyleri, toplum barışını ve huzurunu yıpratmak maksadıyla yaymak anlamına gelmektedir.
Dezenformasyon ile sıklıkla karıştırılan diğer bir kavram olan “mezenformasyon” ise yanlış̧ bilginin kasıtsız olarak paylaşılması anlamına gelmektedir. Yani dezenformasyon bilinçli olarak yalan haber yapma ve bunu yayma anlamına gelirken, mezenformasyon bu bilgiyi bilmeden yaymak anlamına gelmektedir. Kasıtlı olarak yapılan dezenformasyonda, sıklıkla bot hesaplar kullanılmakta ve muhatap kitle manipüle edilmeye çalışılmaktadır.
Türk Ceza Kanunu kapsamında yeni bir suç düzenleyen 29. Maddesine göre; kamu düzeni ve genel sağlıkla ilgili gerçeğe aykırı bilgiyi, kamu barışını bozmaya elverişli şekilde kasten yayan kimseler bir yıldan üç yıla kadar hapsi cezasıyla cezalandırılabileceklerdir.
Kamu Barışına Karşı Suçlar arasına eklenen bu yeni suçun unsurları şu şekilde düzenlenmiştir;
Belirli Ülkelerde Dezenformasyon ile İlgili Sosyal Medya Düzenlemeleri
Oxford Internet Institute tarafından 2020 yılında yayınlanan bir raporda, “Siber ordu” şeklinde adlandırılan dezenformasyon faaliyetlerinin 81 ülkede ortaya çıktığına dair kanıtlar sunulmakta ve bu faaliyetlerin her geçen gün arttığına, ülkelerin propaganda ve dezenformasyon yaymak için sosyal medyayı kullandığına dikkat çekilmektedir. Yine Oxford Üniversitesince 37 ülkede gerçekleştirilen bir araştırmaya göre Türkiye’nin yüzde 49 ile yalan haber ve dezenformasyona en çok maruz kalan ülkelerden biri olduğu ve her iki kişiden biri mutlaka asılsız bir habere denk geldiği açıklandı.
İngiltere’de dezenformasyon oluşturan içeriklerin kaldırılmasında sosyal medya platformlarını sorumlu tutan yasayı uygulamaya koydu. Ayrıca 1988 tarihli Kötücül İletişim Kanunu ve 2003 tarihli İletişim Kanunu, parlamentoya bağlı Dijital, Kültür, Medya ve Spor Komisyonu artık dezenformasyona karşı da işlev görüyor. ‘Bilgi Komiserliği Ofisi’ ve Acil Yanıt Ünitesi, yanlış bilgilere karşı dört aşamalı bir stratejiyle çalışıyor:
1) Bul: Dezenformasyon yayan kaynakların bulunması ve gözetlenmesi
2) Değerlendir: Bulunan kaynağın risk değerlendirmesinin yapılması ve makamlara konuya dair bilgi verilmesi
3) Yarat: Doğru bir içerik yaratılarak dezenformasyon dolu anlatının dengelenmesi
4) Hedefle: Uygun içeriğin kamunun geneline görünür ve erişilir olabilmesine olanak sağlayacak şekilde hedeflenmesi
İtalya’da 18 Ocak 2018’de vatandaşların yanlış bilgileri polise bildirebilecekleri çevrimiçi bir portal kuruldu.
Singapur’da 2019 yılında yanlış bilgi yaymayı suç sayan Çevrimiçi Yanlışlıklardan ve Manipülasyondan Koruma Yasası kabul edildi. Buna göre güvenlik, kamu huzuru, diğer devletlerle ilişkilerin tehlikeye atılması, kamu güvenliği gibi konularda yanlış beyanları yayan kimselere para ve hapis cezası öngörülmüştür.
Avustralya’da çocukların dezenformasyona karşı korunmasını hedefleyen yasa tasarısı 2021 yılında gündeme alındı ve 16 yaşından küçük sosyal medya kullanıcıları için ebeveyn iznini şart koşan bir yasa oluşturuldu.
ABD’de ülke dışından gelen dezenformasyon saldırılarını önlemek ve hassas konularda kamuoyunu sağlıklı bilgilendirmek amacıyla Nisan 2022’de ABD İç Güvenlik Bakanlığı’na bağlı olarak Dezenformasyon Yönetim Kurulu kuruldu.
Kanada’da demokrasinin toplumda sürdürülebilir hale gelmesinin önünde dezenformasyon tehdit olarak görülmektedir, bireylerin güvenilir bilgiyi edinme becerilerini geliştirmek için okul müfredatına güvenilir bilgi edinme uygulamalarına yönelik dersler alındı.
Almanya’da “Sosyal Ağ Kanunu” ile Şubat 2022’den itibaren medya platformları yalan haber kapsamındaki içerikleri denetleyip silme sorumluluğuna tabi tutuldu. Bu şirketler aynı zamanda ceza hukuku kapsamında suç teşkil eden içerikleri de güvenlik birimlerine bildirmekle yükümlü tutuldu.
Ülkemizde ise vatandaşların dezenformasyon içerdiğini düşündüğü haber ve paylaşımları e-devlet üzerinden ihbar edebileceği bir portal oluşturulmuştur. (BKNZ. https://www.turkiye.gov.tr/c-dezenformasyon-bildirim-sistemi)
Yukarıda dezenformasyon suçu konusu genel itibariyle açıklanmış olup bu hususlar somut olaya göre değişkenlik gösterebilmektedir. Bu nedenle hak kaybına uğramamak açısından avukat danışmanlığında hukuki sürecin yürütülmesi faydalı ve doğru olacaktır.
KAYNAKÇA:
1.7418 sayılı Basın Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun.