Medeni Usul Hukukunda Yetki Kuralları

A. Kesin Olmayan Yetki Kuralları

1. Genel Yetki
   Genel yetkili mahkeme, kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça her davanın açıldığı tarihte davalının yerleşim yeri sayılan yer mahkemesidir (HMK madde 6). Yerleşim yeri, Türk Medeni Kanunu’na göre belirlenmektedir.
   
   Tüzel kişilere karşı açılacak davalarda yetkili mahkeme, tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer mahkemesidir.
   
   Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayanlar hakkında genel yetkili mahkeme olarak Türkiye’deki mutad meskeninin bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. Bununla beraber, belirli bir malvarlığına ilişkin dava, o malvarlığı unsurunun bulunduğu yerde de açılabilecektir.
   
   Davalı birden fazla ise dava, davalılardan birisinin yerleşim yeri mahkemesinde açılabilir. Ancak bu hususta dürüstlük kuralına aykırı olarak sırf davalılardan birisini kendi mahkemesinden başka bir mahkemeye getirtmek amacıyla dava açılmışsa ve bu durum belirlenir ise mahkeme tarafından yetkisizlik kararı verilir.
   Kanunda dava sebebine göre davalıların tamamı hakkında ortak yetkiyi taşıyan bir mahkeme belirtilmiş ise, davaya ortak yetkili mahkemede bakılır.
   
2. Özel Yetki
   Özel yetkili kuralları, yalnızca belli dava ve işler için getirilmiş olan yetki kurallarıdır. Özel yetki kuralları, davacıya alternatif yetkili mahkeme sunmaktadır.

• Şubenin işlemlerinden dolayı, davada taraf olarak şubenin bağlı olduğu merkez davalı olarak gösterilmekle birlikte, şubenin bulunduğu yerde de dava açılabilir.
• Boşanma davalarında, davadan önce eşlerin son defa altı aydan beri oturdukları yer mahkemesi de yetkili mahkemedir.
• Sözleşmeden doğan davalarda, sözleşmenin ifa yeri mahkemesi de yetkilidir.
• Memur, işçi, öğrenci gibi bir yerde geçici olarak oturan ve o yerde oturmaları uzunca bir zaman devam eden kişilere karşı, alçak ve taşınır mal davaları, geçici olarak oturulan yer mahkemesinde de açılabilir.
• Haksız fiilden kaynaklanan davalarda, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.
• Mirasçılık belgesinin verilmesi ya da bu belgenin iptaline ilişkin davalarda, mirasçılardan herhangi birinin oturduğu yer mahkemesi de yetkilidir.
• Zarar sigortalarından doğan davalar, sigorta, bir taşınmaza veya niteliği gereği bir yerde sabit bulunması gereken yahut şart kılınan taşınıra ilişkinse, malın bulunduğu yerde; bir yerde sabit bulunması gerekmeyen veya şart kılınmayan bir taşınıra ilişkinse, rizikonun gerçekleştiği yerde de açılabilir.

Özel yetki kuralları yukarıda belirtilen hallerle sınırlı olmayıp ilgili kanunlarda özel yetkiye ilişkin hükümler bulunmaktadır. Bu konuda hak kaybına uğramamak için alanında uzman avukatlara başvurulması faydalı olacaktır.

B. Kesin Yetki Kuralları

Kanunda bazı durumlar için kesin yetki kuralları öngörülmüştür. Bu haller kamu düzenine ilişkin olup dava sadece kanunda öngörülen mahkeme veya mahkemelerde açılabilir, başka yerde dava açılamaz. Bu hallere ilişkin olarak yetki sözleşmesi yapılamaz.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenen kesin yetki kuralları:

1. Taşınmazın aynına ilişkin davalar, taşınmazın bulunduğu yerde açılır. (HMK madde 12)
2. Şirket, dernek ve vakıflar gibi özel hukuk tüzel kişilerinin, ortaklık veya üyelik ilişkileriyle sınırlı olmak kaydıyla, bir ortağına veya üyesine karşı veya bir ortağın yahut üyenin bu sıfatla diğerine karşı açacakları davalar için, ilgili tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer mahkemesinde dava açılır. (HMK madde 14)
3. Terekenin paylaşılmasına, yapılan paylaşma sözleşmesinin geçersizliğine, ölüme bağlı tasarrufların iptali ve tenkisine, miras sebebiyle istihkaka ilişkin davalar ile mirasçılar arasında terekenin yönetimden kaynaklanan davalar, ölenin son yerleşim yerinde açılmalıdır. Yine terekenin kesin paylaşımına kadar mirasçılara karşı açılacak tüm davalar ölen kimsenin son yerleşim yerinde açılır. (HMK madde 11)
4. Can sigortalarında ise sigorta ettirenin, sigortalının veya lehtarın leh veya aleyhine açılacak davalarda onların yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir. (HMK madde 15)
   Yukarıda belirtilenler dışında, kanunlarda kesin yetki olduğu anlaşılan hallerde de başka yerde dava açılamayacaktır.

C. Yetki Sözleşmesi

Taraflar, belirli bir uyuşmazlık hakkında aslında yetkili olmayan bir mahkemeyi yetkili kılmak için yetki sözleşmesi yapabilirler. Ancak yetki sözleşmesinin geçerli olması bazı şartlara bağlıdır.

1. Sözleşmenin tarafları Tacir veya Kamu Tüzel Kişisi olmalıdır.
2. Kesin yetkinin bulunduğu durumlar söz konusu olmamalıdır.
3. Yetki sözleşmesi yazılı olmalıdır.
4. Uyuşmazlık ve mahkeme belirli olmalıdır.

Tarafımızca yukarıda medeni usul hukukunda yetki kuralları genel itibariyle açıklanmış olup her somut olaya göre değişkenlik gösterebilmektedir. Aynı şekilde yetkili mahkemede dava açılması konuları önem arz etmektedir. Bu nedenle hak kaybına uğramamak ve yetkisizlik kararı ile karşı karşıya kalmamak açısından avukat danışmanlığında hukuki sürecin yürütülmesi faydalı ve doğru olacaktır.

KAYNAKÇA

PEKCANITEZ, Hakan / ATALAY, Oğuz / ÖZEKES, Muhammet, Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, On İki Levha Yayıncılık, 2021, İstanbul, 9.Bası